Wybierz antykoncepcję dla siebie!

Podobno po tym, jak Bóg stworzył Adama, powiedział do niego:
– „Mam dla Ciebie kilka wiadomości: dwie dobre i jedną złą”.
Adam chciał usłyszeć dobrą jako pierwszą. Rzekł więc Pan Bóg do Adama:
– „Zamierzam stworzyć dla Ciebie narząd. Narząd ten nazywa się Mózg. Dzięki niemu będziesz mógł myśleć, uczyć się i odczuwać – i jeśli będziesz używał go dobrze, będziesz dobrym gospodarzem dla wszystkich innych istot, które stworzyłem”.
– „Dziękuję’’ – odparł Adam. „Jaka jest kolejna dobra wiadomość?’’
– „No cóż, powiedział Bóg, zamierzam stworzyć dla Ciebie kolejny narząd. Narząd ten nazywa się Penis. Za jego pomocą będziesz mógł dawać swej żonie i otrzymywać od niej wiele przyjemności – i z moją pomocą płodzić dzieci które będą za Tobą podążać”.
– „Dzięki Ci ponownie”, odparł Adam. „Jaka jest więc ta zła wiadomość?’’.
– „Nigdy nie będziesz w stanie używać obu tych narządów w tym samym czasie’’, rzekł Bóg.

Wniosek z tej krótkiej opowieści jest jeden. Zarówno przemyślenie, wybór, jak i prawidłowe i skuteczne stosowanie metod antykoncepcji jest trudne. Idealna antykoncepcja to taka, która jest w 100% skuteczna i w 100% bezpieczna dla naszego zdrowia. Ważne również, by jednocześnie nie była ona bezpośrednio związana ze stosunkiem, a więc nie wymagała podejmowania żadnych dodatkowych działań z nią związanych, w chwili przyjemności, jaką daje współżycie. Niestety metoda taka nie istnieje. Dlatego też współżyjąca z sobą para, która pragnie uniknąć ciąży, po rozważeniu wszystkich zalet i wad, powinna wybrać najodpowiedniejszą dla siebie metodę antykoncepcyjną.
O wadach i zaletach różnych metod antykoncepcyjnych pisze lek. Żaneta Folcik, ekspert serwisu Pastylka.pl.

Kilka słów na temat cyklu, czyli metody naturalne

Naturalne metody planowania rodziny wymagają zapoznania się z podstawowymi wiadomości na temat cyklu miesiączkowego. W cyklu 28 – dniowym owulacja (jajeczkowanie) występuje około 14. – 15. dnia cyklu. W cyklach nieregularnych owulacja ma miejsce ok. 12-16 dni przed miesiączką. Nie możemy więc przewidzieć, którego dnia dojdzie do owulacji, możemy natomiast, po pojawieniu się miesiączki, odjąć 12-16 dni i obliczyć kiedy ostatnia owulacja miała miejsce. Okres płodny to czas w którym może dojść do zapłodnienia, a więc okres żywotności komórki jajowej (ok. 1 dzień) i czas żywotności plemników (ok.7 dni). W prosty sposób możemy więc wnioskować, że długość okresu w jakim może dojść do zapłodnienia to około 8 dni. Po odbytym stosunku miliony plemników „oczekują” na pojawienie się komórki jajowej w jajowodzie i mogą tak „czekać” kilka dni. Ponieważ żaden cykl nie jest w 100% regularny to współżyjąc podczas fazy przedowulacyjnej, istnieje ryzyko że plemniki przetrwają dłużej, lub też owulacja nastąpi wcześniej. Podczas współżycia w fazie poowulacyjnej, gdy spodziewamy się że plemniki i komórka jajowa obumarły, ryzyko zapłodnienia jest minimalne. Dlatego też niepłodna, poowulacyjna faza cyklu jest pewniejsza niż przedowulacyjna. Kobietom, które chcą uniknąć zajścia w ciążę (a nie tylko ją opóźnić) zaleca się współżycie tylko w tej fazie cyklu. Każda kobieta powinna rozumieć że 8-dniowy okres płodny może być „ruchomy”. Zawsze warto więc, w razie niepewności, doliczyć do przewidywanego okresu płodnego 2 lub 3 dni albo zabezpieczyć się dodatkowo, na przykład prezerwatywą. Pomocne mogą się okazać pomiary wzrostu podstawowej temperatury ciała i gęstości śluzu szyjkowego.

Jaka jest skuteczność metod naturalnych?

Jeżeli dochodzi do współżycia jedynie w drugiej części okresu niepłodnego (w okresie poowulacyjnym) i zachowana jest całkowita wstrzemięźliwość podczas okresu płodnego, wskaźnik Pearla jest bardzo korzystny i wynosi 1-3. Przy współżyciu podczas całego okresu niepłodnego, czy stosowaniu prezerwatyw podczas okresu płodnego wskaźnik ten waha się w szerokich granicach 2-20. Pomimo rygorystycznych warunków stawianych prawidłowemu wykorzystaniu tej metody i stosunkowo dużej liczby niepowodzeń, metody naturalne planowania rodziny wykazują szereg zalet. Po pierwsze nie wywołują żadnych niepożądanych działań zdrowotnych. Poza tym są akceptowane przez wiele osób wyznających określone poglądy religijne i kulturowe. Nie wymagają dodatkowych wydatków ani wizyt kontrolnych u lekarza ginekologii. Łatwo można je łączyć z innymi metodami antykoncepcyjnymi, co zmniejsza ryzyko niepowodzeń.

Antykoncepcja hormonalna – czy aby najlepsza?

Są to środki zapobiegające ciąży, pojedyncze hormony lub ich kombinacje, stosowane doustnie, obecnie wyłącznie przez kobiety. Główne działanie antykoncepcji hormonalnej polega na zapobieganiu jajeczkowaniu. Dodatkowe czynniki to utrudnienie przechodzenia plemników przez śluz szyjkowy oraz wpływ na zagnieżdżenie zapłodnionej komórki w endometrium.
Istnieją dwa rodzaje preparatów hormonalnych – dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (zawierające estrogeny i gestageny) oraz zawierająca wyłącznie gestageny. Podczas stosowania tabletek antykoncepcyjnych fizjologiczny cykl miesiączkowy zostaje zniesiony a tzw. krwawienie z odstawienia nie jest równoznaczne z krwawieniem miesiączkowym (może być ono nieregularne, obfite, wystąpić w postaci plamienia). Tabletki antykoncepcyjne należy stosować zawsze po szczegółowym omówieniu metody z lekarzem ginekologii. Bardzo ważne jest by przyjąć pierwszą tabletkę w ciągu 1. dnia cyklu. Istotne jest również uświadomienie sobie konsekwencji, jakie niesie za sobą zapominanie o przyjęciu tabletek oraz informacja, jak należy się w takiej sytuacji zachować. Wszelkie wątpliwości zawsze należy wyjaśniać z lekarzem.
Mimo niekwestionowanych zalet, jakimi są wysoka skuteczność w zapobieganiu ewentualnej ciąży, duża wygoda użycia, możliwość regulowania krwawień, zmniejszenie częstości występowania raka endometrium i raka jajnika, zmniejszenie bolesności miesiączek, metoda wiąże się także z szeregiem działań ubocznych, o których mówi się wciąż zbyt mało.
Nudności i wymioty, bóle głowy należą do sporadycznie pojawiających się skutków niepożądanych. Uporczywe plamienia i krwawienia w trakcie przyjmowania tabletek czasem zniechęcają do ich stosowania. Mogą wystąpić zmiany skórne takie jak trądzik, czy łojotok, nadmierne owłosienie, ale istnieją także preparaty poprawiające stan skóry trądzikowej. Nieznaczne zwiększenie łaknienia może wiązać się ze zwiększeniem masy ciała.
Do poważniejszych następstw stosowania tabletek antykoncepcyjnych można zaliczyć niewielki wzrost ciśnienia tętniczego krwi u osób predysponowanych. Ogromne znaczenie ma wpływ na naczynia krwionośne i układ krzepnięcia. Antykoncepcja hormonalna wpływa niekorzystnie na poziom cholesterolu we krwi, zwiększa ryzyko choroby zakrzepowej i może zwiększać ryzyko zawału serca czy udaru, szczególnie u osób powyżej 35 roku życia, cierpiących na nadciśnienie tętnicze, otyłych i palących papierosy. Stosowanie antykoncepcji hormonalnej ma wpływ na podwyższone ryzyko raka szyjki macicy.
O skuteczności metody decyduje nie tylko jej regularne stosowanie, według ustalonego schematu, ale także ostrożność w trakcie przyjmowania innych leków, które mogą osłabiać działanie antykoncepcji. Należy pamiętać, aby o stosowaniu antykoncepcji hormonalnej zawsze informować lekarza, do którego udajemy się z wizytą.

Kształtka wewnątrzmaciczna

Pierwsze doniesienia o stosowaniu metody, która mogła dać początek obecnej postaci kształtki pochodzą z Afryki Północnej, gdzie w macicy wielbłądów umieszczano kamyki, chroniące je przed ciążą w trakcie długich podróży przez pustynię.
Alternatywą dla kobiet niemogących stosować antykoncepcji hormonalnej jest kształtka wewnątrzmaciczna uwalniająca jony miedzi lub gestagen. Działa upośledzająco na ruch plemników, utrudnia zagnieżdżenie komórce jajowej, wywołuje zmiany w śluzie szyjkowym, który staje się nieprzepuszczalny dla plemników. Kształtkę można polecić kobietom, które już rodziły.
Zaletą kształtki jest brak niepożądanych działań ogólnoustrojowych, często natomiast jej stosowanie wiąże się z dłuższymi i obfitszymi miesiączkami. Działania niepożądane nie zdarzają się często, dotyczą głównie powikłań związanych z możliwością nieprawidłowego założenia kształtki przez lekarza – może dojść do uszkodzenia macicy. Przez pierwsze 20 dni od założenia kształtki zwiększa się także ryzyko zakażenia (co może w przyszłości mieć wpływ na płodność). Wymagana jest regularna kontrola ginekologiczna w trakcie użytkowania. Sporadycznie zdarza się niezauważone wypadnięcie kształtki.
Indeks Pearla dla tej metody jest bardzo korzystny, w zależności od rodzaju kształtki waha się pomiędzy 0,2-3,0 i zależy głównie od prawidłowego jej umieszczenia. Metoda jest wysoce skuteczna, nie wymaga codziennej czynności (jak w przypadku innych metod). Płodność wraca natychmiast po usunięciu kształtki.

Metody mechaniczne wciąż mało popularne

Początki metod mechanicznych sięgają starożytności. W 1850 roku p.n.e. w papirusie Petri opisano krążek o działaniu plemnikobójczym wykonany częściowo z łajna krokodyla. Na szczęście opracowanie procesu wulkanizacji gumy umożliwiło wykonanie błony dopochwowej i kapturka naszyjkowego z trwalszego materiału. Metody mechaniczne są mało popularne ze względu na trudności w prawidłowym ich stosowaniu (zakładaniu) i z powodu konieczności manipulacji w okolicach szyjki macicy. Popularność metody pozostanie prawdopodobnie na stałym poziomie, dopóki będzie wymagała ona fachowego doboru rodzaju i rozmiaru kapturka, odpowiedniego przeszkolenia użytkowniczki, a co wydaje się być niezwykle ważnym czynnikiem – nie zapewni ochrony przed zakażeniem HIV.
Wśród metod można wymienić błonę dopochwową. Jest to pierścień z rozpiętą cienką błoną gumową, który należy umieścić w odpowiedni sposób w pochwie. Jego skuteczność poprawia smarowanie środkiem plemnikobójczym. Działanie pierścienia wynika z zaciskania się wokół szyjki macicy – w ten sposób utrzymuje on nasienie z dala od zasadowego śluzu szyjki macicy na tyle długo, by plemniki zginęły w kwaśnym środowisku pochwy. Prawdopodobnie zapobiega mechanicznej aspiracji nasienia do szyjki macicy. Wskaźnik Pearla waha się w szerokich granicach 4-20.
Kapturek naszyjkowy zakłada się bezpośrednio na szyjkę macicy. Wskaźnik Pearla 5-10. Zarówno błonę jak i kapturek najlepiej zakładać kilka godzin przed stosunkiem i utrzymywać w pochwie ok. 8 godzin po stosunku. Korzyści ze stosowania wyżej opisanych metod to zapobieganie niektórym zakażeniom przenoszonym drogą płciową. Nie są one jednak wystarczającym zabezpieczeniem przed wirusem HIV czy opryszczki, nie chronią także przed kiłą. Mogą natomiast działać ochronnie przeciw wirusom HPV. Wady metody to zwiększone ryzyko zakażeń układu moczowego, może wystąpić miejscowy odczyn zapalny w pochwie.
W tym miejscu wspomnieć można jeszcze o istniejących na rynku prezerwatywach dla kobiet. Ich zaletą są zwykle intensywniejsze doznania niż w przypadku zwykłej prezerwatywy. Prezerwatywa damska zmniejsza ból utrudniający współżycie (np. ten podczas miesiączki) a prawdopodobieństwo jej pęknięcia jest mniejsze. Chroni przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową, także tymi o etiologii wirusowej, nie ulega uszkodzeniu pod wpływem środków chemicznych. Skuteczność prezerwatyw dla kobiet podobna jest do skuteczności prezerwatyw męskich. Być może z czasem wzrośnie ich popularność.

Środki plemnikobójcze

Są to substancje, które dzięki swoim właściwościom unieruchamiają i niszczą plemniki. Traktowane są głównie jako cenne uzupełnienie innych metod, przyczyniając się do zwiększenia ich skuteczności. Występują w postaci globulek, żeli, kremów, pianek, tamponów. Preparat aplikuje się do pochwy w pozycji leżącej, 20-30 minut przed każdym stosunkiem.
Stosowanie środków plemnikobójczych cechuje ogromna rozbieżność wskaźnika Pearla (1-30!). Łatwe w stosowaniu, środki te zalecane są dla kobiet zdyscyplinowanych ze zmniejszoną płodnością np. podczas odstawiania dziecka od piersi. Można polecić je także parom którym zależy jedynie na opóźnieniu ciąży.
Środki plemnikobójcze mogą wywoływać podrażnienie lub uszkodzenie nabłonka pochwy. Większość obecnie dostępnych środków niszczy czynniki chorobotwórcze, nie potwierdzono jednak ich działania w stosunku do HIV.

Do czego może służyć jelito, czyli kilka słów o prezerwatywie

Pierwsze zapisy świadczące o stosowaniu prezerwatywy jako środka służącego zapobieganiu ciąży pochodzą z XVIII wieku. Wyrabiane były wówczas z jelita owiec lub innych zwierząt. Dopiero opracowanie procesu wulkanizacji gumy zrewolucjonizowało światową antykoncepcję. Niechęć w stosunku do prezerwatyw wynika głównie z błędnych opinii o nieskuteczności tej metody i utracie doznań seksualnych w związku z jej stosowaniem.
Wskaźnik Pearla mieści się w granicach 2-15, ale może być mniejszy niż 2 (przyczyną niektórych przypadków pęknięcia, a także większości przypadków zsunięcia są błędy samych użytkowników). Odsetek niepowodzeń jest większy u osób młodych i niedoświadczonych. Zdarzają się uszkodzenie mechaniczne np. ostrymi paznokciami, założenie „na lewą stronę” w pośpiechu, w chwili podniecenia. Należy pamiętać o tym, że środki nawilżające, takie jak na przykład oliwka dziecięca, mogą osłabiać wytrzymałość prezerwatyw. Należy zakładać prezerwatywę na członek jeszcze przed jakimkolwiek kontaktem narządów płciowych. Ważne jest by zostawić na końcu nieco wolnej przestrzeni. Członek należy wycofać z pochwy jeszcze przed jego zwiotczeniem, ściskając palcami brzeg prezerwatywy.
Niekwestionowane zalety potocznie zwanych „gumek” to zapobieganie większości chorób przenoszonych drogą płciową (w tym HIV). Prawidłowo stosowana prezerwatywa jest bardzo skuteczna, nie ma skutków niepożądanych dla zdrowia, nie wymaga kontroli lekarskiej.

Jeśli masz pytania do lekarza lub dietetyka, szukasz rzetelnej informacji pochodzącej od ekspertów – wejdź na Pastylka.pl i zapytaj ekspertów online!

Piśmiennictwo: John Guillebaud „Antykoncepcja – pytania i odpowiedzi” Grzegorz H. Bręborowicz „Położnictwo i ginekologia”